تاریخ انتشار:
۱۴۰۴/۰۳/۲۰
شماره:
۲۶۵۴
سیاست‌های دستوری و تعارض نهادی؛ بازار دارو در باتلاق بحران
بازار دارو، اسیر نسخه بی‌تدبیری
تصمیمات متناقض دولت درباره فروش آنلاین دارو، ضعف سامانه‌های نظارتی و هجوم داروهای تقلبی، بازار دارویی کشور را به آستانه فروپاشی رسانده است؛ بدون اصلاح ساختاری و هماهنگی، آینده‌ای تیره در انتظار بیماران و داروخانه‌هاست.
در بحبوحه بحران‌های متعدد بازار دارویی کشور، نامه سرپرست وزارت اقتصاد به رئیس‌جمهور برای لغو ممنوعیت همکاری داروخانه‌ها با پلتفرم‌های آنلاین، واکنش‌های گسترده‌ای را در فضای عمومی و تخصصی ایجاد کرده است. این نامه که به استناد مصوبه هیئت مقررات‌زدایی نوشته شده، خواهان بازگشت به روند تدریجی و ضابطه‌مند فروش آنلاین داروست؛ روندی که پیش‌تر با بخش‌نامه سازمان غذا و دارو مبنی‌بر ممنوعیت کامل همکاری داروخانه‌ها با پلتفرم‌های آنلاین متوقف شده بود. این تعارض میان نهادهای دولتی در حالی شکل گرفته که بازار دارو با مشکلات جدی نظیر توزیع داروهای تقلبی، ناکارآمدی سامانه‌های نظارتی، نسخه‌نویسی پرخطای الکترونیکی و افزایش بی‌ضابطه مجوز داروخانه‌ها مواجه است.
بازار داروی ایران؛ بستری بحران‌زده برای فروش آنلاین
فروش آنلاین دارو در ذات خود می‌تواند به دسترسی عادلانه‌تر و حمایت از بیماران ناتوان یا ساکن مناطق محروم کمک کند، اما در شرایط فعلی، نبود بستر فنی، نظارتی و حقوقی لازم، اجرای آن را بسیار پرریسک کرده است. اکنون سامانه TTAC که قرار بود برای رهگیری و کنترل اصالت دارو استفاده شود، به‌دلیل کندی عملکرد، نواقص فنی و قابلیت جعل برچسب‌ها، کارایی خود را از دست داده‌است. ازسوی‌دیگر، نسخه‌نویسی الکترونیکی نیز با مشکلاتی چون ناهماهنگی اطلاعات میان پزشک، داروساز و بیمه‌گر، اختلال‌های سیستمی و ضعف در پوشش داروهای خاص همراه است؛ مسائلی که در بستر آنلاین می‌توانند بحران‌آفرین‌تر شوند.
داروهای تقلبی، تهدید جدی برای سلامت عمومی
در فقدان نظارت مؤثر، بازار غیررسمی دارو با سرعت در حال گسترش است. مکمل‌های تقلبی، داروهای زیبایی، فرآورده‌های هورمونی و حتی داروهای حیاتی، از کانال‌هایی مانند باشگاه‌ها، عطاری‌ها و پلتفرم‌های آنلاین نامطمئن عرضه می‌شوند. نبود آگاهی عمومی درباره تشخیص داروی اصلی از تقلبی نیز این تهدید را دوچندان کرده‌است. سامانه‌های موجود نه‌تنها قدرت مقابله با این پدیده را ندارند، بلکه در مواردی، خود به بخشی از مشکل تبدیل شده‌اند.
زنجیره نگهداری و توزیع، چالشی پنهان اما حیاتی
نگهداری و حمل بسیاری از داروها نیازمند شرایط خاصی مانند دمای ثابت و رطوبت کنترل‌شده است. درحالی‌که حتی در داروخانه‌های فیزیکی نیز این استانداردها به‌درستی رعایت نمی‌شود، گسترش فروش آنلاین بدون تعریف نظام لجستیکی ایمن و نظارت‌پذیر، می‌تواند به مصرف داروهای بی‌اثر و آسیب‌زا منجر شود.
داروخانه‌های در حال ورشکستگی، قربانی سیاست‌گذاری بدون آمایش
افزایش بی‌ضابطه مجوز داروخانه‌ها در سال‌های اخیر باعث اشباع بازار و تضعیف داروخانه‌های کوچک شده است. در چنین شرایطی، فروش آنلاین بدون طراحی مدل اقتصادی منصفانه و بدون در نظر گرفتن نقش داروخانه‌های مجاز، می‌تواند آخرین ضربه را به این شبکه وارد کند. آزادسازی بدون چارچوب فروش آنلاین، عملاً سود را از زنجیره رسمی دارویی به‌‌نفع پلتفرم‌های تجاری منتقل خواهد کرد.
آینده‌ای نامعلوم در سایه تعارض نهادی
درحالی‌که مصوبه شهریور ۱۴۰۲ هیئت مقررات‌زدایی، وزارت بهداشت را ملزم به تدوین دستورالعمل فروش آنلاین دارو کرده بود، سازمان غذا و دارو با نادیده گرفتن این مصوبه، همکاری داروخانه‌ها با پلتفرم‌ها را ممنوع کرد. این اقدام، تعارض علنی میان دو نهاد کلیدی دولت را آشکار کرده و روند سیاست‌گذاری را وارد فاز جدیدی از بی‌ثباتی کرده است.
در مجموع، هرچند فروش آنلاین دارو می‌تواند گامی مثبت در مسیر تحول دیجیتال باشد، اما در شرایط بحرانی فعلی، بدون زیرساخت، نظارت و شفافیت لازم، چنین اقدامی نه‌تنها گره‌ای از بازار دارو نمی‌گشاید، بلکه سلامت عمومی را نیز با خطر جدی مواجه می‌کند.