تاریخ انتشار:
۱۴۰۴/۰۲/۱۷
شماره:
۲۶۳۱
هنر ساختن و نواختن کمانچه
ساز کمانچه یکی از اصیل‌ترین سازهای سنتی ایران است و هنر ساختن و نواختن آن در ایران قدمتی چند صد ساله دارد. در نقاشی‌های تالار چهل ستون اصفهان که از دوره پادشاهی صفویان به‌جا مانده‌اند، تصویری از نوازنده‌ای کمانچه به دست به چشم می‌خورد. روح‌الله خالقی استاد موسیقی، آهنگ‌ساز و نوازنده ویلون در کتاب سرگذشت موسیقی ایران ساز کمانچه را صورت کامل شده ساز رباب معرفی می‌کند.
هنر ساختن و نواختن کمانچه به‌عنوان اثر مشترک میان ایران و جمهوری آذربایجان در سال ۱۳۹۶ شمسی در فهرست میراث ناملموس یونسکو به ثبت رسید. کمانچه در دسته سازهای زهی و آرشه‌ای قرار می‌گیرد. جنس بدنه آن از چوب درخت توت، گردو یا افرا است و آرشه یا کمانه آن را از موی دم اسب می‌سازند. تا پیش از دوره قاجار کمانچه سه سیم داشت و پس از آن با ورود ویولن به ایران، به تقلید از این ساز اروپایی یک سیم دیگر به کمانچه اضافه کردند. برای نواختن کمانچه نوازنده این ساز را روی زمین قرار می‌دهد، با یک دست روی سیم‌ها انگشت گذاری می‌کند و با دست دیگر کمانه را به‌صورت افقی روی سیم‌ها می‌کشد.
از برجسته‌ترین نوازندگان کمانچه می‌توان به اساتیدی مانند اصغر بهاری، کیهان کلهر، رحمت‌الله بدیعی، مجتبی میرزاده و اردشیر کامکار اشاره کرد. کاسه کمانچه در بخش‌های مختلف ایران اندازه‌های متفاوتی دارد. به‌طور مثال ترکمن‌ها کاسه کمانچه را کوچک‌تر از سایر نقاط ایران می‌سازند و روی دهانه این ساز را با پوست کشیده می‌پوشانند، سپس خرک چوبی را روی آن می‌چسبانند. میزان کشیدگی پوست، روی کاسه چوبی کمانچه اهمیت زیادی دارد و ممکن است با کشیدگی نامناسب به‌سادگی پاره شود. ساز قیچک دیگر ساز سنتی ایران است که شباهت زیادی به کمانچه دارد. این ساز را در مناطق جنوبی ایران می‌نوازند و در میان ساکنان این نواحی طرف‌داران زیادی دارد.